MINTARAGA; ARJUNA WIWAHAN(4)

PUPUH XV
S I N O M
Sri Nata denira pejah, gumuling rata manik, pejah dening Sang Harjuna, sigra denya mbasmi aglis, wahana datan kari, miwah wadyabalanipun, pra samya ingobongan, de pejahe sang ditya ji, kadi pejahira sang Nilayowana.
Duk kenane ing supata, Mercukundha maharesi, pejahira sang Niwata, nekakken prabawa luwih, prabawa ratu mati, mega rep-rep lawan mendhung, kukuwunge kawawang, angin mega ngemu riris, kang bagaskara kalangan ing katonira.
Lah punika tandhanira, lamun ratu luwih mati, dene sagung surapsara, ingkang pejah lawan kanin, wus sami den tetesi, lawan toya merta iku, dening Sang Batharendra, wus gesang lir wangi uni, wong ing Suralaya waluya sadaya.
Sawahana pulih samya, myang putunging sanjata di, keh gagaman ingkang remak, sami samya nulya jati, tabuhan ing ajurit, ugi mulya lir ing dangu, tan ana ingkang risak, miwah sagung Jawata di, wetah datan ana kang kalong satunggal.
Sigra kundur Sanghyang Endra, saking nggene mangun jurit, anitihi rata retna, sakaliyan lan Pamadi, apan tan keni tebih, Sang Harjuna denya lungguh, rentengan ingkang rata, datan kenging tebah kedhik, sami enggar wanahe wong Suralaya.
Ing samarga keh rarasan, ingkang mentas menang jurit, nanging datyan lyan prakara, kang rinasan urut margi, satingkahireng jurit, mung menange kang winuwus, wau wong Suralaya, denya tuk kehing papati, tan ana lyan samarga-marga ingucap.
Lan nayaka pra Jawata, mring Bathara Endra ngiring, atut wuri ratanira, ing samarga den rasani, nenggih tan wonten malih, kang winuwus aneng enu, nggenira amarjaya, marang mungsuh sura sekti, ngaku-aku akeh nggennya tuk pejah.
Denen wau Sang Harjuna, kang mejahi Niwata, prabu Ngima-imantaka, sakecap tan arsa angling, wau kang mantuk sami, mring Kayangan kang winuwus, weneh wong Suralaya, gya malebeng pura aji, Ngima-ima angambil retna kancana.
Busana di mawa retna, kang musala lawan gandhi, lan anake sesengkeran, ingkang sami ayu luwih, pingitan narapati, sang Niwata mahaprabu, sadaya binoyongan, rame rebutan rumiyin, wanita di ingkang dadya rerebutan.
Sadaya wong Suralaya, apan antukira sami, ngiringaken keh tawanan, karasikan urut margi, wau ta kang winarni, wong ing Suralaya mantuk, pra sami gagandhengan, lan tawan estri linuwih, langkung suka denya samya tuk boyongan.
Kacarita estrinira, kang tinilar marang laki, mangke sampun myarsa warta, lamun ingkang lunga jurit, milane sru mamati, dene tanduk angkatipun, kang priya lunga aprang, denya mapag mungsuh prapti, sapungkure sami sanget tarak brata.
Malah kathah sangi samya, sasangine mring kang laki, angurangi marang pangan, ana ingkang cegah guling, ameling jroning samangke ngrungu warti, yen lakine mangke menang denya aprang.
Yekti samya sukeng manah, ngayun-ayun enggal prapti, leh-olehe lakinira, de ambedhah praja adi, yekti tuk brana luwih, jajarahan nagara gung, ingkang den arsa-arsa, mangka mangke myarsa warti, sanyatane lakine arabi tawan.
Wonten malih kang winarna, ana estri apunagi, sapungkure lakinira, nggene kesah mangun jurit, asanget teki-teki, tanpa klasa lamun turu, kalawan tanpa bantal, nora kemul lamun guling, ujarira sasangine pan mangkana.
Ing benjang sun turu klasa, su kakemul lamun guling, karangulu nganggo ingwang, yen rahayu antuk unggul, lakine karaharjan, datan wonten kawis-kawis, langkung suka manahe wanita ika.
Nanging lakinira mangkya, kawarta yen mangke rabi, tawan selir ing kadhatyan, dadya susah tyasing estri, nglocita jroning galih, sarwi denya ngusapi luh, ujare pan mangkana, yen mangkene awak mami, tanpa gawe nggoningsun atarak brata.
Apa tanpa karya brata, dene malah niniwasi, menang yuda mboyong tawan, praptaning ndon banjur rabi, wong ayu jroning puri, yekti lamun ayu luhung, satemah tanbuh ing tyas, rinarasa bubrah ati, temahira thukul panas ing wardaya.
Ana malih kang wanita, sawiji duk myarsa warti, yen lakine rabi tawan, tawan saking jroning puri, ananging nora dadi, rusak rudahing tyasipun, wanita ika nora, dadya tyase awit saking, piyandeling driya nora nana liya.
Kajabane sajroning tyas, denya antuk sihing laki, prasasat ingela-ela, ajuring tyasira estri, pan ingsun ngandel yekti, iya sihe lakining sun, lir tumplak marang ingwang, sun tohaken awak mami, ngawuleng sun mring kiyai nora wang-wang.
Araning sun iki iya, rabi nggone ambeyani, nuku retna lan kancana, sarta weruh bapa bibi, lan kadang warga sami, ramen-ramen panggihipun, masa ta yen kariya, nggone rabi tawan iki, nora ana her tawa angasorena.
Lawan toya ing sagara, ya ta wonten estri malih, sampun antuk anak yugo, tuk warta iku ngucap, nadyan rabi laki mami, olih tawan masa ta ndadak laliya.
Iya marang awaking wang, nadyan laki marang mami, nora laki marang anak, watekane laki mami, kalamun aneng panti, nadyan purik lakining sun, yen anon mring atmaja, ngigel-igel aneng ngarsi, enggal sirna rengune kalawan ingwang.
Marma iku ingkang dadya, jajaruman ingsun yekti, iya lamun mengko prapta, pasthi gupuh awak mami, angemban suta nuli, ingsun sandhingaken lungguh, darapon den lilinga, neng ngembanan nggone ngliling, pasthi dadi suka pirenaning karsa.
Apa dene yen ngambunga, mring anake laki mami, nolih ingus ya ingaras, anak nulya den tanpani, den ajak pisan mami, mring pasup tan mapan kemul, kiyai pan mangkana, watake yen lungan prapti, marma yogya dimen nuli gek praptaa.
Ana malih kang wanita, langkung denya nawung kingkin, yen lakine wus kawarta, rabi lawan ayu luwih, milane anglangkungi, prihatine estri iku, dene ta maksih bocah, dereng wanci among resmi, mila bingung gek ing benjang kadi paran.
Ana estri malih ika, lakinira dereng prapti, tansah denya ngadi raga, ambalonyo sari-sari, wawedhak pupur sarwi, atatpel lawan jamu, mrih rapet kang wiwara, kaukub ing dupa wangi, rasa sewu pangolahe mring sarira.
Jaba jero dipun olah den lukari sinjang tapih, tekan ingkang tinapihan, kabeh sami den akubi, wus dadya ngolah ragi, asare ing tlundhag watu, akaton sanget lesah, tuwi api-api sakit, awit saking denya kangen marang priya.
Mangkana ing karsanira, pangucape jroning galih, yen tekaa gustining wang, muga-muga ingsun iki, den sangenana nuli, aneng jroning jinem lulut, mendah ta sukaning tyas, yen kalakon prapta benjing, den sangeni raras ruming pagulingen.
Enengena ta winarna, sagung janma Suranadi, ingkang sami, mangkana ta kang winuwus, praptane Batharendra, sing payudan menang jurit, umung ingkang swaraning tabah-tabahan.
Nalikane sampun prapta, aneng pura Suranadi, tansah denya akasukan, sagung wadya Jawata di, dinulur angin milir, wadyabala Jawata gung, adhahar sagung rasa swarga di, ingkang dadya dhadharan pra Jawata.
Salebete mangun suka, ingkang winarna ing tulis, denya sami ginem raras, tan lyan amung Sang Pamadi, tetep pamadeg aji, ganjarane denya unggul, mangun prang lan Niwata, laminira madeg aji, apan amung pitung ari pitung dina.
Denya mukti bau dhendha, aneng jroning swarga di, wau Risang Dananjaya, petangipun ing saari, kalawan ing sawengi, beda lawan petungipun, lawan ing madyapada, sadinane lan sawengine, sawulane etunge wong madyapada.
Ing sawarga mung sadina, sawulane wong ing bumi, dadya reke petangira, jumeneng mung pitung ari, ing madyapada nenggih, pitung wulan petungipun, wit beda tandukira, madyapada lan swarga di, beda-beda pan duk petunganing mangsa.
Duk samana sakehira, pra Jawata ageng alit, miwah wau sagungira, pra nayaka Jawata di, pra samya kinen mijil, marang bale watangan gung, sadaya ngestokena, Sang Harjuna madeg aji, pepek sagung resi lawan pra Jawata.
Widadari myang sogata, Dyan Harjuna sampun prapti, munggeng singangsana retna, busanane wus cumawis, kaprabon narapati, Sang Harjuna sampun ngrasuk, kapraboning Kaendran, amakutha binuka sri, karawistha saharsa rinaja-raja.
Sasmpune karawisthan, papatihe raja peni, wus angrasuk wastra mulya, lungsunganing naga pati, Hyang Antaboga nenggih, sinulaman nakaluru, nila sasra ludira, sinawung ing manik-manik, Sang Harjuna anglir Bathara Prawata.
Amepeki sagungira, ingkang sami angestreni, Hyang Bathara Ramayana, Kuwera lan Baruna di, satata denya linggih, singangsana manten terub, arame tatabuhan, kang pradangga lawan beri, angrarangin kala sangka rum kapyarsa.
Prapta sapta pra Jawata, ngadeg ngarseng Sang Sinu sih, Sang Nararya Dananjaya, pra Jawata ingkang prapti, Bagawan Naradadi, kakalihe Sanghyang Patuk, Hyang Kano kaping tiga, lan Bagawan Sang Hanggesthi, kalimane Risang Bagawan Tambura.
Kaping neme Sang Janaka, kapitu Sang Jamadagni, iya Risang Prasurama, samya rame asasanti, maleter dingkik-dingkik, sarwi molah jangganipun, mesem-mesem ngungudang, cikrak-cikrak angideri, nggenya lenggah Sang Prawira Dananjaya.
Cerik-cerik wuwus jaya, resi pitu denira ngling, mangkana jun inten prapta, pitung iji isi warih, ratuning sagung warih, kang kinarya lamun adus, lan pitung kendhi setya, isi rasa-surasa di, angluwihi rasa pan ratuning rasa.
Wonten malih ingkang prapta, pitung wadhah sosotya di, isi klalaripun wulan, apan sami warni warih, kalamun purnama di, dadya tirta kamandhanu, lan weninge sosotya, keh salikur ingkang prapti, ejun kendhi isi her geni sadaya.
Wus minantran iku samya, lawan ingkang prapta malih, kang pupu lon sinasotya, nawa retna adi luwih, isining wukir alit, keh wowohan dhaharipun, Bathara Nilakantha, wowohan rasa luwih, dhedheg aneng ngarsa Sang Dananjaya.
Tangeh lamun ingucapna, lalangening Suranadi, Harjuna neng Ariloka, samangkana kang winarni, nalika bayangkari, lawan widadari pitu, dhaup lan Dananjaya, Hyang Endra wus marentahi, binusanan waranggana pitu pisan.
Sang Nararya Dananjaya, apan sampun kinen linggih, munggeng made waranggana, ing papreman sosotya di, pan sampun busana sri, waranggana kang pipitu, manggene ing deksina, munggeng aneng wisma manik, ingkang kilen enggene Retna Supraba.
Wilotama ingkang wetan, ingkang ler Sang Warsiki, Sang Surendra kidulnggennya, tiga pisan tengah mungging, Harjuna wau prapti, neng pamadya made luhung, pinethuk ing wastrendah, kampuh randhi tulya asri, pinggir carma ing dewandaru utama.
Pra Jawata wus bibaran, ingkang sami angestreni, kang jumeneng Ngendraloka, sawusira ngagem nyamping, pamethuk langkung adi, nggih busaneng reh kaprabon, kang nampa waranggana, lamun nuju kundhur nangkil, neng jro pura ngagem cara kastriyan.
Tulya srining pura retna, Sang Harjuna ngennya linggih, aglar ingkang upacara, sinawung ing widadari, siniweng gangsa ngrangin, gandeng dupa sru kumukus, amor ruming kum-kuma, wonten duta ingkang prapti, nenggih wara Menaka angraras driya.
PUPUH XVI
M I J I L
DUTANIRA Risang Surengpati, mangke ingkang kinon, angesrahken sagung ganjarane, pitu pisan kang pangawak ratih, wara Menaka ngling, muwusaken dhawuh.
Lag Sang Parta andika tampeni, waranggana kaot, kang Sinuhun Jeng Enra karsane, nglastarekken punagining jurit, sirna ripu tuwin, yudanira unggul.
Widadari kapitu linuwih, ingkang sami kinon, angrencana nguni mring dhewekw, Ni Supraba kinarya pangarsi, Wilutama kalih, malih tunggilipun.
Warsasini lan Surendra dewi, rarasing kalangon, kang titiga sumosor citrane, mung sihira marang sang siniwi, dimen dadya kanthi, cuwaning tyas lipur.
Ngendrakila brangta prapteng mangkin, yayah lir anglamong, mila sami lipurena kabeh, pitu pisan putus raras resmi, Ngendrabawanadi, tan na kang kadyeku.
Sawusira dhawuhira titi, dheku sang wira nom, Ni Supraba miyarsa anoleh, Wilutama amangsuli liring, elok lamun mami, tampi sih rumuhun.
Yekti kakang Supraba rumiyin, prapteng ing kalangon, denya sampun katrima karyane, dinuta mring Niwata ngrampungi, nggening pati urip, risang yaksa prabu.
Keni dening Supraba ing nguni, wusnya Dewa tinon, Wilutama mangsuli liringe, sigra Dewi Supraba ngewahi, ukel dipun rukti, sumrih gandanya rum.
Retna Wara Maneka lingnya ris, dhuh Sang Petu babo, Jeng Sinuhun iya timbalane, aja ana ingkang salah kapti, dipun sami gilik, aywa kadi maru.
Barang tingkah den rempek ing pikir, poma den kalakon, sira yayi Supraba den sareh, sira ingkang kinarya pangirit, tinut bage ing sih, amrih asih lulut.
Keh solahe pitu widadari, ana ingkang tan boh, ngayang batin ngrakit sarirane, wenenh ngidung ing basa kakawin, ana nguwik siti, asarwi tumungkul.
Wenenh ana suren-suren driji, sarwi alon, sukur babo dhingina resmine, lamun kari ingsung bisa ngeksi, solahe karon sih, saking intening sun.
Sun dulune saking ali-ali, katon kang karongron, muwus malih Nara Menakage, Ni Supraba sira ingkang dingin, bubukaning resmi, sira kang wus wanuh.
Lawan Raden Pamade ing margi, duteng sang kinaot, paran marma nganggo ewa mangke, Sang supraba sigra marepaki, marang tilam sari, duta anut wangsul.
Dananjaya alon atut wuri, marang sang lir sinom, tepas wangun sumandhing linggihe, Sang Supraba ewa maleroki, iki wong gumampil, teka milu lungguh.
Sang Harjuna mesem anauri, dhuh-dhuh dewaningong, anglampahi kawula tegese, ing timbalan Sang Mahasiniwi, kinen adadasih, mring Sang Widasantun.
Kinen ngestu pada risang kadi, Sanghyang Candra ngayom, ingkang kadi lintang sosotyane, ingkang pindha teja angawengi, astanira kadi, gadhing angunguwung.
Dananjaya sigra marepeki, Sang Dyah angalih nggen, mingser neser lir ngunggar dryane, Dananjaya ngayuh madya nuli, dipun tamplek nampik, asta sru kuwangsul.
Parta nesek denira angungkih, dereng tyas mamrih ndon, Supraba gung ngedohi linggihe, Sang Harjuna mriyembada aglis, raras magalaning, ngrakit ing kikidung.
Gya mamangun ing pralambanging wingit, mirah pujaningong, inggih paran dosane abdine, kinendelken kinunjareng, liring, dene kumawani, gusti dasihipun.
Gepok dede karseng Sang Dewati, mangke awakingong, baya nora siram salmine, lamun nora kum-kumaning sasi, datan pupur gusti, lamun dede menur.
Nora jamas-jamas sira gusti, mirah langeningong, lamun dudu iya kumbahane, lintang langit lawenane sami, awor sari-sari, teja lan kukuwung.
Lan ramene gustiningsun iki, ketel ijo, madu brangta ijo nyamber ilen, mendah wruha wong madyapadeki, akeh slah pati, udan lara busung.
Wit mbadhedheg mulat sira gusti, raras mring kalangon, nora bisa ngupaya sirangger, temah busung nora bisa mari, tyase ngolang-aling, leng-leng lalu linglung.
Baya sira gusti datan lathi, yen tan mutyarang jo, kekerikan jumerut ginawe, kinum kilang sawindu dhuh gusti, wuwu-wuwuh manis, manasaken kalbu.
Sang Supraba kataman mamanis, rarasing kalangon, pinrih kongkih aringkih rangkahe, meh katitih titirahing tapih, maras esmu miris, raras sru karebut.
Wastra kontal wentise kawingkis, katon cumalorot, kadya emas ginangsur kilate, lir jumerut otote kang wilis, maweh sureng kapti, denya amrih lulut.
Sang Supraba tansah pongah-pangih, angga sru kaleson, wawan-wawan angrebut padone, poncot sinjang tan keni tinarik, pedhes ingkang driji, ngrebut-ngrebut wangsul.
Asru ngesah tangkise tan polih, klimput tyase kepon, miwal asta kontal sru katampel, kih-ingungkih temah rebut titih, tangkis datan polih, pandome tumanduk.
Sru gumelap wentis lir kudhuping, sekar cempaka nom, katerasen ilang salagane, gung sinungsung cahya sasi, Parta miyat maring, netya Sang sumaput.
Ilang tyase pangungrume tapis, tatas mring kalangon, mung anyipta tanduke wastrane, sengkut amrih glis praptaning kapti, Sang Dyah minta aris, aywa gupuh-gupuh.
Tangeh langening turidaning sih, prapteng ing karongron, langkung katrem saka rongron sihe, kadya rahsa jro supenan kalih, kasok tyas liru sih, jalu estri ngungun.
Langkung carem resmine kakalih, rarase kawuron, angga liyu kaliyu layone, amnggalaning rahsa anumpeki, mulek ganda amrik, ngrampas wosing madu.
Luwar kongkal lan Wara Dewati, netya sawang layon, mingser bilih tinarka kasuwen, marang nggening Wilutama aglis, sinjangira muntir, kuwur tindakipun.
Cethinira amethuk nyaosi, toya munggeng bokor, pra Jawata sami hurmat kabeh, kendhang gonge pradangga senggani, ngudanken wawangi, rame ingkang ngidung.
Sang Supraba merang den hurmati, rengu jroning batos, renguning tyas kawruhan resmine, liringira andik semu runtik, nanging wuwus manis, anglir madu juruh.
PUPUH XVII
DHANDHANGGULA
Wus sosotya Sang Wara Dewati, pan ingayap cethi munggeng ngarsa, tebih elet ing tilame, mring wetan dalemipun, Wilutama mangke wus prapti, Sang Parta mring papreman, rengganing pangungrum, datan beda mring Supraba, wusing purna gantya mring Surendra resmi, nutugken ing asmara.
Nulya ngaler ngetan Retna Warsiki, wusnya purna nggennya mong asmara, widadari sakantune, cinatur ngalih dalu, gilirane pra widadari, pan amung Sang Supraba, ingkang tigang dalu, tampine ping dwi sawulan, ngalih dalu kapitu pra widadari, Supraba tigang dina.
Keh lalangen rarasing swarga di, pan sinebut Sang Endratanaya, Endraputra sisilihe, ngadhaton ing swarga gung, pan ingayap siyang myang ratri, sagunging waranggana, dene kang pipitu, ingkang mangka garwa nata, pangayape kang pinatah pitung iji, sumewa saben dina.
Wewah-wewah waskitheng tur titi, parikrama Risang Dananjaya, lir kajiman sasolahe, saliring aprang putus, wuwuh wirotama ing jurit, pinunjul ing manungsa, den mong dewanipun, yen sumiweng Sanghyang Endra, pan winulang ing wijaya-wijayanti, lepasing saradibya.
Sakathing para Jawata di, samya mulang kaprawiraning prang, weh prabawa kasurane, pan sampun warisipun, Dewa iku mumuruk bangkit, kalamun prang priyangga, Dewa ting calulu, ampuh lamun amumulang, lan ngideni gunane Jawata luwih, kalawan weh nugraha.
Duk samana wiwit tyasnya wingit, Sang Harjuna yen kalane tampa, Sang Supraba gilirane, anggung denira nyatur, marang garwa Sumbadra dewi, yen tampi Wilutama, garwa kang cinatur, Sang Palupi garwanira, yen kilen angginem Sumbadra dewi, amirip sang Supraba.
Wilutama kadi Sang Palupi, anggung nyatur ing rikala masa, sanityasa panyature, saking kadang warga, tuwin lawan ibu, tan lipur mring kawibawan, Dananjaya meleng denira mong wingit, nanging gung sinasamar.
Batharendra sampun ngudaneni, kingkinira Sang Endratanaya, gung rinoban kamulyane, marasing driya lamun, minta mantuk tan prapteng janji, punagi pitung candra, mangke kang winuwus, Empu Kano samudana, aprasaben tingkahira ngiket kawi, wiwaha paripurna.
Tan lumembak pangalaping wangsit, panulade Empu Yogiswara, Empu Kano sasmitane, winuri wiranipun, Yogiswara kang den luluri, basuki bisa basa, bakunireng tembung, wau ta Sang Endrasuta, anuwuki sasolahe among resmi, ngecani waranggana.
Tinimbalan mring Hyang Endra prapti, anetepi sampun pitung candra, dipun edus kasektene, Sang Parta kinen sampun, anginggahi ingkang rata manik, lan kinen ngayat raras, mekak talinipun, denya ngayat mring gandhewa, amet barat panglepase kang jemparing, binobot kanang barat.
Keh kedhiking angin kinen sami, angin bedhol lan angin panulak, angin bereg lan panampel, lan angin kang pamusus, sakathahe kang guna sekti, kawignyan kabudayan, jaya-jayeng pupuh, wusnya kabeh paripurna, amit nembah Dewa kang nimbali nguni, kang kinen ngaterena.
Lawan sinung nitih rata manik, benjang yen wus prapteng prajanira, sigra medhun rata nggene, angkate sru gumuruh, widadara lan widadari, angater njawi lawang, dene ingkang laju, apan amung Erawana, sampun lepas udhune Raden Pamadi, kang kari ing Suwarga.
Sru tontonen sagung widadari, sanggen-enggen sami kaonengan, tan lyan Parta pandulune, katongton solahipun, kabeh sedhih kabubuh agring, sinungsung ing sungkawa, susah sru amuput, widadari pitu ika, apan samya enget solahireng resmi, marang Sang Dananjaya.
Patang dina pitung dina maksih, sasmbate widadari samya, karungrungan ing driyane, de Parta pesatipun, saking Kaendran apan ta kadi, anglir tinilar pejah, sumpek sebel samun, tyasing para waranggana, kuneng sambatira sagung widadari, lampahe Sang Harjuna.
Sampun prapta ptajanira mangkin, cumundhuking pada dalamakan, gya sumembah ing padane, mring kalihipun, ari kalih samya nungkemi, lir mega ngemu jawah, udan kapatipun, semi sagung taru lata, wijah-wijah suka kadang warga sami, tuwin wong sanagara.
De pratandha cahyanira salin, miwah antuk kang sanjata dibya, Pasopati pamungkase, gagaman donya sagung, kasor dening Sang Pasopati, lan rata nawa retna, langkung adi luhung, luwih saking tri bawana, samya eca tyasing raka lawan ari, sawarga suta wadya.
—ooOoo—
T A M A T
Sumber : Mintaraga Arjuna Wiwaha, Resi Kano, Balai Pustaka Jakarta.